مبحث سوم
– مهارت و اشتغال
نشانگرهای وضعیت مطلوب
- افزایش اشتغال شایسته و بهره ور؛
- افزایش تعادل وضعیت بازار مهارت کشور؛
- ارتقای تأثیرگذاری سرمایه انسانی در توسعه کشور؛
- ارتقای مهارت نیروی کار؛
- ارتقای بهره وری نیروی کار؛
- تعداد فارغ التحصیلان شاغل در شغل مرتبط با رشته تحصیلی.
چرخش های تحول آفرین
- از حکمرانی عرضه محور در بازار مهارت به توجه توأمان به عرضه و تقاضای مهارت و انطباق آن ها؛
- از یادگیری محدود به دوران تحصیل به یادگیری مادام العمر و متناسب نیاز بازار کار و جامعه؛
- از سیاست صرفاً مبتنی بر ارائه تسهیلات اشتغال به توانمندسازی و توسعه گری زیست بوم اشتغال ملی و محلی.
بند 1
چالش ۱
: ناکارآمدی بازار مهارتجزء 1
عامل ۱
: عدم انطباق و تناسب سمت عرضه با تقاضای بازار مهارتزیرجزء 1
راهبرد 1: متناسب سازی کیفی و کمی خروجی آموزش و تربیت حرفه ای با نیازهای بازار کار
اهم اقدامات:
1. استقرار نظام آموزش های فنی، حرفه ای و مهارتی مبتنی بر ماده 5 قانون نظام جامع آموزش و تربیت فنی، حرفه ای و مهارتی (کوتاه مدت – وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی).
2. تقویت و تسهیل مشارکت بخش غیردولتی در دو حیطه آموزش های حرفه ای اولیه رسمی، غیررسمی و حین کار منطبق بر بند 3 - /5 سیاست های کلان نظام جامع آموزش و تربیت فنی، حرفه ای و مهارتی هم زمان با خروج تدریجی دستگاه های دولتی مرتبط از ارائه خدمات و فعالیت های تصدی گرایانه و تغییر نقش به سیاست گذاری، تنظیم گری و تسهیل گری (میان مدت – سازمان اداری و استخدامی، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری).
3. جلب مشارکت سمت تقاضای مهارت در بازنگری محتوای آموزش های حرفه ای اولیه رسمی و غیررسمی، متناسب با نیازهای بازار کار (کوتاه مدت –وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت صنعت، معدن و تجارت).
جزء 2
عامل ۲
: ضعف در سمت تقاضای بازار مهارتزیرجزء 1
راهبرد 1: شکل دهی و حرفه ای سازی سمت تقاضای بازار مهارت
اهم اقدامات:
1. الزام و تسهیل ایجاد نظامات حرفه ای برای بخش های دارای کالا و خدمات غیرقابل مرجوع ، اصلاح یا کیفیت سنجی، پس از ارائه، به منظور اطمینان از تضمین کیفیت، سطح مناسب بهره وری نیروی کار و پاسخ گویی به عموم جامعه، هم زمان با رعایت عدالت، جلوگیری از تعارض منافع و ایجاد فرصت های برابر حرفه ای با تدوین آیین نامه اصول و الزامات نظامات حرفه ای (میان مدت –سازمان برنامه و بودجه، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، دفتر بازرسی ویژه ریاست جمهوری).
2. آموزش و توانمندسازی اتاق ها، اصناف، اتحادیه ها و تشکل ها به منظور نقش آفرینی در اجرا و پیاده سازی نظامات حرفه ای بخشی (میان مدت –وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی).
3. بسترسازی و حمایت لازم برای ایجاد و توسعه سکوهای (پلتفرم ها) مستقل از ارائه دهندگان خدمات به منظور اعتبارسنجی و تضمین خدمات مبتنی بر شاخص هایی نظیر رضایت مشتری، قیمت و زمان با اولویت خدمات پُرمراجعه (میان مدت – وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری).
جزء 3
عامل ۳
: ناکارآمدی نظام حکمرانی بازار مهارتزیرجزء 1
راهبرد 1: تقویت نظام تنظیم گری مهارت در سطح ملی
اهم اقدامات:
1. یکپارچه سازی ساختارحکمرانی بخش آموزش و تربیت حرفه ای با تجمیع وظایف سیاست گذاری و تنظیم گری در شورای عالی آموزش و تربیت فنی، حرفه ای و مهارتیمنطبق بر بند 5 - /5 سیاست های کلان نظام جامع آموزش و تربیت فنی، حرفه ای و مهارتی، ناظر بر حوزه عملکردی وزارتخانه های آموزش و پرورش، علوم تحقیقات و فناوری، تعاون کار و رفاه اجتماعی در آموزش و تربیت حرفه ای و اصلاح وظایف و اختیارات شورا در موضوع طراحی و نظارت بر نظام صلاحیت حرفه ای و مراکز سنجش با پیشنهاد اصلاح مواد 6 و 9 قانون نظام جامع آموزش و تربیت فنی، حرفه ای و مهارتی (بلندمدت – سازمان اداری و استخدامی، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، معاونت حقوقی ریاست جمهوری).
2. طراحی و استقرار نظام صلاحیت حرفه ای ملی به عنوان نظام حاکم بر تمامی بازار مهارت (میان مدت – سازمان برنامه و بودجه، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری).
3. ایجاد نهاد تنظیم گر فرابخشی در قالب مرکز ملی مهارت با وظایف اصلی تدوین سیاست های مهارتی سمت عرضه و تقاضای مهارت همسو با سیاست های کلان، طراحی قالب استانداردهای سه گانه مهارت، ایجاد الگوی هماهنگی بین نظامات حرفه ای کشور در مشاغل مشترک، ظرفیت سازی و بهبود زیست بوم مهارت کشور، تقویت و جهت دهی کلان الگوهای هدایت تحصیلی و هدایت شغلی با پیشنهاد قوانین لازم (بلندمدت – سازمان اداری و استخدامی، سازمان برنامه و بودجه، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، معاونت حقوقی ریاست جمهوری).
بند 2
چالش ۲
: توجه اندک به تأثیرگذاری متقابل بازار مهارت و بازار کارجزء 1
عامل ۱
: آگاهی ناکافی افراد از اطلاعات حرفه ها و مشاغلزیرجزء 1
راهبرد 1: دسترسی عمومی به اطلاعات مؤثر در شناخت فرصت های بازار کار
اهم اقدامات:
1. ایجاد سامانه اطلاعات بازار کار و تحلیل بازار کار، مشتمل بر دسته بندی حرفه ها و مشاغل کشور بر اساس استاندارد دسته بندی حرفه ها، استاندارد دسته بندی صنعتی کلیه فعالیت های اقتصادی و همچنین شاخص های اصلی بازار کار از جمله بهره وری نیروی کار، میزان دستمزدها، ساعات کاری، میزان شاغلین بر اساس بخش های اقتصادی، میزان اشتغال بر اساس حرفه ها و دیگر شاخص های اعلامی سازمان بین المللی کار و ایجاد هوشمندی مبتنی بر داده های پیش نگرانه در خصوص نیازمندی های آتی نظام بازار کار (کوتاه مدت – وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، سازمان اداری و استخدامی، دستگاه های اجرایی).
2. حمایت از شرکت های دانش بنیان ارائه دهنده سکوهای (پلتفرم ها ) خدمات کاریابی (کوتاه مدت – معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی).
جزء 2
عامل ۲
: کاهش نیاز به نیروی انسانی در بخش های صنعت و کشاورزی همسو با توسعه کاربرد فناوریزیرجزء 1
راهبرد 1: توسعه ظرفیت های آموزش های مهارتی مرتبط با مشاغل خدماتی
اهم اقدامات:
1. ایجاد رشته های آموزشی جدید مرتبط با مشاغل خدماتی و افزایش ظرفیت پذیرش متقاضی در رشته های موجود بر مبنای تحلیل منابع داده ای بازار کار، از جمله تحلیل و ایجاد انسجام بین داده های خروجی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، داده های خروجی طرح توسعه کسب و کار و اشتغال پایدار (تکاپو) و داده های آمایش سرزمین (میان مدت – وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی).
بند 3
چالش ۳
: منزلت اجتماعی پایین مشاغل مهارت محور در باورهای عمومیجزء 1
عامل ۱
: سویه های مدرک گرایی در جامعهزیرجزء 1
راهبرد 1: ارتقای جایگاه تجربه و مهارت در بازار کار
اهم اقدامات:
1. محورقرارگرفتن مهارت و تجربه با تصویب و اجرایی سازی چارچوب صلاحیت حرفه ای ملی به عنوان استاندارد طبقه بندی صلاحیت های شغلی کشور بر اساس ماده 2 قانون نظام جامع آموزش و تربیت فنی حرفه ای و مهارتی (کوتاه مدت – وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی).
زیرجزء 2
راهبرد 2: گفتمان سازی الگوهای صحیح مهارت سرمایه انسانی
اهم اقدامات:
1. توسعه گفتمان خلق ارزش مبتنی بر مهارت و آموزش الگوهای صحیح مهارت سرمایه انسانی با تولید محصولات فرهنگ ساز، با اولویت بازی های دیجیتال، پویانمایی، واقعیت گسترده، مستند، فیلم داستانی، و توسعه پارک های آموزشی کودکان و نوجوانان، و نقش آفرینی مؤثر مساجد، بقاع متبرکه، هیئات مذهبی و سایر نهادهای مردمی، با همکاری سازمان صدا و سیما، سازمان تبلیغات اسلامی، شهرداری ها و سایر نهادهای فرهنگی، تبلیغی و رسانه ای (میان مدت – وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، وزارت کشور، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی).
2. حمایت از تولید و نشر محصولات فرهنگی و رسانه ای در موضوع توسعه گفتمان خلق ارزش مبتنی بر مهارت و آموزش الگوهای صحیح مهارت سرمایه انسانی در رسانه ها، بویژه رسانه های جمعی، با اولویت شبکه های اجتماعی و سامانه های نمایش درخواستی و همکاری سازمان صدا و سیما، سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان بسیج مستضعفین و سایر نهادهای فرهنگی، تبلیغی و رسانه ای (میان مدت – وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی).
3.توسعه گفتمان خلق ارزش مبتنی بر مهارت و آموزش الگوهای صحیح مهارت سرمایه انسانی از طریق تدوین محتواهای مناسب، اصلاح کتب درسی و به کارگیری ابزارهای نوین آموزشی (میان مدت – وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی).
بند 4
چالش ۴
: بیکاری و نرخ پایین اشتغالجزء 1
عامل ۱
: رشد پایین اقتصادی بلند مدتجزء 2
عامل ۲
: تمرکز بر گسترش صنایع بزرگ، منبع پایه و سرمایه برزیرجزء 1
راهبرد 1: توسعه صنایع سبُک، کاربر و اشتغال ساز
اهم اقدامات:
1. متناسب سازی زیست بوم توسعه صنعتی کشور با اقتضائات توسعه صنایع سبُک نظیر پوشاک، صنایع کاغذی، لوازم التحریر، لوازم ورزشی، لوازم خانگی و مبلمان (میان مدت – وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری).
2. حمایت از اجرای برنامه های یادگیری درون بخشی و انتقال فناوری و دانش فنی در حوزه صنایع سبُک (میان مدت – وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری).
3. توسعه اشتغال های خُرد، خانگی و خانوادگی با حمایت از شکل گیری شبکه های تسهیل گری اقتصادی و اجتماعی بومی و محلی، استانداردسازی کسب و کارها، پشتیبانی از فرایند تأمین نهادها و بازاریابی و فروش و تأمین مالی خُرد زنجیره ای از طریق اهرم سازی منابع قرض الحسنه بانکی، خیرین و دستگاه های مربوطه در چارچوب نظام هوشمند راهبری طرح های اشتغال زایی و همکاری ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره)، کمیته امداد امام خمینی(ره) و سایر نهادهای عمومی غیردولتی (میان مدت – وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، بانک مرکزی، وزارت امور اقتصادی و دارایی).
زیرجزء 2
راهبرد 2: گسترش و اختصاصی سازی الگوهای تأمین مالی بنگاه های خُرد، کوچک و متوسط به خصوص نظام تأمین مالی زنجیره ای[پاورقی24]
1. حمایت از شکل گیری کسب و کار های ارائه دهنده خدمات مکمل متناسب با نیازمندی زنجیره های تولید در قالب تسهیل ثبت مالکیت معنوی محصولات و دریافت استاندارد فنی محصولات، تسهیل دسترسی به بازار، تقویت مهارت های انسانی نیروی کار، کمک به نظامات مالی بنگاه های خُرد و کوچک و متوسط نظیر بیمه و تأمین اعتبار (میان مدت – وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری).
پاورقی 24
24]) ر ک: مبحث «نظام بانکی» در سند تحول.
زیرجزء 3
راهبرد 3: توسعه زیست بوم ملی اشتغال با اولویت مشاغل تولیدی و دانش بنیان[پاورقی25]
اهم اقدامات:
1. اصلاح ساختار ملی حکمرانی اشتغال و تقسیم کار ملی بین نهادهای متولی متناسب با ماهیت صنایع شامل صنایع فناوری محور، منبع محور و کشاورزی و فعال سازی ظرفیت های نهادهای عمومی غیردولتی، حاکمیتی و بخش خصوصی در سطوح سیاست گذاری، تنظیم گری، تسهیل گری و ارائه خدمات (کوتاه مدت – وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت صنعت، معدن و تجارت).
2. یکپارچه سازی نظام داده و اطلاعات حوزه اشتغال در قالب سامانه های جامع اشتغال ایرانیان با همکاری نهادهای عمومی غیردولتی و حاکمیتی (کوتاه مدت – وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، دستگاه های مرتبط).
3. حمایت از توسعه الگوها و تشکیل نهادهای تسهیل گر در حوزه کسب و کار و اشتغال با همکاری نهادهای عمومی غیردولتی و حاکمیتی با اولویت مناطق کمتر توسعه یافته، روستایی، عشایری و مرزنشینان (کوتاه مدت – وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی).
4. تکمیل زنجیره های ارزش و توسعه خوشه های کسب و کار با اولویت صنایع سبُک و مبتنی بر مزیت ها و ویژگی های بومی، محلی و منطقه ای (کوتاه مدت – وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی).
5. حمایت از فعال سازی کلان پروژه های سبز اشتغال ساز به منظور حل چالش ها و بحران های زیست محیطی ملی و محلی (میان مدت – وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزارت نیرو).
6. استانی شدن قاعده حداقل دستمزد برمبنای محاسبه هزینه بومی سبد معیشت و میزان درآمد خانوار با پیشنهاد قوانین لازم (بلندمدت – وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، معاونت حقوقی ریاست جمهوری).
پاورقی 25
25]) ر ک: مبحث «ساخت داخل» در سند تحول.